Το Ηφαίστειο

Το ηφαίστειο είναι φυσικό άνοιγμα της επιφάνειας της γης απ' όπου βγαίνουν κατά καιρούς φλόγες, καπνός και στερεά υλικά σε κατάσταση τήξης (λιωμένα) που προέρχονται από το εσωτερικό της γης.
Το ηφαίστειο είναι φυσικός σχηματισμός του φλοιού της γης, με τον οποίο έρχεται σε επικοινωνία το πυρακτωμένο εσωτερικό της γης με την επιφάνειά της. Η συγκοινωνία αυτή με τα έγκατα της γης γίνεται με μια ρωγμή που λέγεται πόρος και που φτάνει στην επιφάνεια απλός ή με διακλαδώσεις και καταλήγει σ' ένα άνοιγμα που λέγεται κρατήρας. Επειδή βγαίνουν συνέχεια υλικά, που κάθονται γύρω από το στόμιο του ηφαιστείου, αυτό συνεχώς ψηλώνει κι έτσι σχηματίζεται ένας κώνος, που λέγεται ηφαιστειακός κώνος.
Από όλα τα γεωλογικά φαινόμενα, τα ηφαιστειακά είναι αυτά που προκαλούν τη μεγαλύτερη εντύπωση στον άνθρωπο γιατί έχουν μεγάλα αποτελέσματα, ενώ είναι πολύ σύντομα, σχεδόν στιγμιαία.
Ηφαιστειακή έκρηξη είναι η άνοδος στην επιφάνεια της γης υλικών που προέρχονται από τα έγκατά της. Τα υλικά αυτά μπορεί να είναι στερεά, υγρά ή αέρια και έχουν πολύ ψηλή θερμοκρασία. Τα λιωμένα αυτά υλικά, που μετά, ή στερεοποιούνται ή παραμένουν παχύρρευστα, ονομάζονται λάβα.
Ένα ηφαίστειο μπορεί να είναι ενεργό ή σβησμένο. Ενεργό είναι όταν έχει κάνει εκρήξεις στους ιστορικούς χρόνους, ενώ σβησμένο όταν δεν έχει δώσει σημεία ενέργειας στα χρόνια αυτά. Πολλά ηφαίστεια, μετά από μεγάλες περιόδους δράσης, μεταβάλλονται σε σβησμένα, ενώ, αντίθετα, πολλά σβησμένα μετατρέπονται σε ενεργά, όπως συνέβηκε με το Βεζούβιο στην Ιταλία. Ο Βεζούβιος μέχρι το 79 μ.Χ. θεωρούνταν σβησμένο, αλλά μετά έκανε την τρομερή εκείνη έκρηξη που κατέστρεψε τρεις ολόκληρες πόλεις, την Πομπηία, το Ηράκλειο και τη Σταβία. Στην Ελλάδα, το ηφαίστειο της Θήρας είναι τύπος ενεργού, ενώ το ηφαίστειο των Μεθάνων τύπος σβησμένου.
Στη Γη υπάρχουν περίπου 300 ενεργά ηφαίστεια και πολύ περισσότερα σβησμένα. Και τα πολύ ζωηρά ηφαίστεια δεν ενεργούν αδιάκοπα, αλλά παρουσιάζουν εναλλαγές. Λέμε, ανάλογα, ότι βρίσκονται σε ληθαργική κατάσταση, σε διέγερση όταν βγάζουν καπνούς και σε παροξυσμό όταν συμβαίνει έκρηξη με πάταγο.
Μερικές φορές η λάβα, όταν έχει μεγάλη ορμή, σπάζει τα χείλη του κρατήρα και τρέχει σαν ποτάμι με μεγάλη ταχύτητα καίγοντας ό,τι συναντήσει στο δρόμο της.
Οι ηφαιστειακές εκρήξεις χωρίζονται
σε πλουτώνειες ή ενδογήινες και
σε επιφανειακές.Οι επιφανειακές εκρήξεις διακρίνονται
σε εκρήξεις μεγάλης έκτασης,
σε ρηγματικές ή γραμμικές εκρήξεις και
σε εκρήξεις του πόρου.Το 99% των ηφαιστείων είναι παράλια ή κάτω από τη θάλασσα και ελάχιστα είναι μεσογειακά. Αυτό οφείλεται στο ότι τα μεγαλύτερα ρήγματα είναι παραθαλάσσια. Έτσι τα περισσότερα ηφαίστεια βρίσκονται στις δυτικές ακτές της Αμερικής, στις ανατολικές ακτές της Ασίας (Ιαπωνία) και στις ανατολικές ακτές της Αφρικής. Τα υποθαλάσσια ηφαίστεια είναι σύνθετα, δηλ. έχουν 2 ή 3 κρατήρες. Το ύψος του κώνου αυτών των ηφαιστείων το μετράμε από το βυθό της θάλασσας μέχρι το ψηλότερό του σημείο.
Μερικές φορές οι κώνοι των ηφαιστείων κάτω από τη θάλασσα, εξέχουν από τα νερά της θάλασσας κι έτσι σχηματίζουν ηφαιστειογενή νήσο.
Ως προς τις διαστάσεις τους τα ηφαίστεια παρουσιάζουν μεγάλες ποικιλίες. Υπάρχουν ηφαίστεια μικρά σαν λόφοι και άλλα μεγάλα σαν πανύψηλα βουνά. Το ηφαίστειο της Θήρας, ύψους 125 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας είναι από τα μικρότερα ενώ το ηφαίστειο Στρόμπολι στα νησιά Λιπάρι, φτάνει τα 936 μ., ο Βεζούβιος τα 1240, η Αίτνα στη Σικελία τα 3240 μ. και είναι το ψηλότερο στη Μεσόγειο θάλασσα. Το περίφημο ηφαίστειο Πικ της Τενερίφης (ένα από τα Κανάρια νησιά) έχει ύψος 3710 μ., το ηφαίστειο Έρεβος 3900 μ., ενώ το ηφαίστειο Μάουνα Λόα στη Χαβάη, στα νησιά Σάντουιτς στο κέντρο του Ειρηνικού Ωκεανού, έχει ύψος 4.170 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το ηφαίστειο Κοτόπαξι, στις οροσειρές των Άνδεων στην Αμερική, έχει ύψος 5943 μ. και η κορυφή του είναι πάντοτε άσπρη, γιατί καλύπτεται από αιώνια χιόνια. Το ηφαίστειο Γκουαλακέρι στη Βολιβία έχει ύψος 6700 μ. Από τα σβησμένα ηφαίστεια, το Κιλιμάντζαρο της Ν. Αφρικής έχει ύψος 6130 μ.
Από όλα τα μέρη της γης, η πιο ενδιαφέρουσα περιοχή από ηφαιστειακή άποψη είναι η Σουμάτρα και Ιάβα στον Ινδικό Ωκεανό. Καμιά άλλη περιοχή δε συγκρίνεται μ' αυτά τα νησιά στον αριθμό, το μέγεθος και την ενεργητικότητα των ηφαιστείων τους.
Η Σουμάτρα έχει 60 ηφαίστεια από τα οποία τα 8 είναι ενεργά. Κυρίως η Ιάβα έχει πάνω από 120 ηφαίστεια, από τα οποία τα 14 έχουν ύψος πάνω από 3.000 μ. Και η Ιαπωνία έχει 48, από τα οποία τα 17 είναι ενεργά.
Η ηφαιστειακή έκρηξη δε γίνεται απότομα, αλλά προηγούνται ορισμένα φαινόμενα που είναι προειδοποιητικά, όπως π.χ. στερεύουν οι γειτονικές πηγές, ακούγονται υποχθόνιοι κρότοι σαν μακρινές βροντές και αρχίζουν και βγαίνουν υδρατμοί.
Οι υδρατμοί αυτοί ανοίγουν δρόμο, βγαίνουν από τον κρατήρα και με μεγάλη βιαιότητα σκίζουν τον κώνο και εκσφενδονίζουν στον αέρα τα πετρώματα που εμποδίζουν το δρόμο τους, κάνοντάς τα σκόνη. Μερικές φορές οι υδρατμοί υγροποιούνται και πέφτουν σαν βροχή γύρω από το ηφαίστειο. Η σκόνη, σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι σε τόσο μεγάλη ποσότητα, ώστε σκοτεινιάζει η ατμόσφαιρα σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων γύρω από το ηφαίστειο.
Στην έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. είχε σκοτεινιάσει η ατμόσφαιρα σαν να ήταν μεσάνυχτα σε απόσταση 25 χιλ. από τον κρατήρα.
Επίσης η σκόνη των εκρήξεων φτάνει σε μεγάλα ύψη κι εκεί παρασύρεται από ρεύματα αέρα σε μεγάλες αποστάσεις. Έτσι η σκόνη από την έκρηξη του 1883 του ηφαιστείου Κρακατόα έπεσε σ' όλες τις χώρες της Αμερικής, της Ευρώπης και Ασίας.
Τα ηφαίστεια έχουν μεγάλη εκσφενδονιστική δύναμη.
Η λάβα που βγαίνει από την έκρηξη έχει χρώμα κόκκινο και η ταχύτητά της εξαρτάται από την κλίση του εδάφους και από τη ρευστότητά της. Η θερμοκρασία της λάβας είναι πολύ μεγάλη και σε πολλές περιπτώσεις διατηρείται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι φλόγες που βγαίνουν σε μερικές εκρήξεις είναι αποτέλεσμα της καύσης διάφορων αερίων, όπως το υδρογόνο. Στην έκρηξη του 1903 του ηφαιστείου Πελέ της Μαρτινίκας οι φλόγες μέσα σε λίγα λεπτά έκαψαν την πόλη του Αγίου Πέτρου. Η καταστροφή αυτή στοίχισε 28.000 ανθρώπινα θύματα. Η ηφαιστειακή αυτή ενέργεια είναι η ενέργεια των ηφαιστείων τύπου Πελέ. Άλλες μορφές ηφαιστείων είναι τύπου Χαβάης, που η λάβα τρέχει σαν νερό και δεν έχουν εκρήξεις, τα ηφαίστεια τύπου Στρόμπολι, που έχουν εκτός από τη λάβα και βίαιες εκρήξεις και ανατινάξεις πυρακτωμένου υλικού και, τέλος, τα ηφαίστεια του βουλκάνιου τύπου, όπου επικρατούν εκρηκτικά φαινόμενα και βγαίνουν με ορμή νέφη από αέρια και υδρατμούς ενσωματωμένα με ηφαιστειακές τέφρες.