Το ηφαίστειο της αγίας Ελένης

Η έκρηξη του ηφαιστείου της Αγίας Ελένης (Mount St. Helens) το 1980 είναι η καλύτερα μελετημένη ηφαιστειακή έκρηξη στον εικοστό αιώνα. Ο περισσότερος κόσμος δεν μπορούσε να φανταστεί ότι μία τέτοια βίαιη εκδήλωση ηφαιστειότητας θα συνέβαινε στις ΗΠΑ. Εντούτοις οι ηφαιστειολόγοι ήταν ενήμεροι και περίμεναν τον επερχόμενο κίνδυνο. Μήνες πριν την έκρηξη, η Αμερικανική Γεωλογική Υπηρεσία (U.S. Geological Survey, USGS) εγκατέστησε στο Vancouver του Washington το επιχειρησιακό κέντρο παρακολούθησης του ηφαιστείου.
Το πρωί της 18ης Μαΐου 1980 ο ηφαιστειολόγος David Johnston κατασκήνωνε στο Coldwater Ridge σε μικρή απόσταση από το όρος της Αγίας Ελένης, όταν συνέβη η έκρηξη. Στις 8.32 πμ. ο Johnston αναφώνησε στον ασύρματο προς τη βάση της USGS "Vancouver, Vancouver αυτό είναι!". Αυτά ήταν και τα τελευταία του λόγια. Η επακόλουθη έκρηξη ισοπέδωσε τη βόρεια πλαγιά του ηφαιστείου, σκοτώνοντας τον Johnston και άλλους 56 ανθρώπους.
Την ίδια ώρα οι γεωλόγοι Keith και Dorothy Stoffel πετούσαν με ένα μικρό αεροπλάνο μόλις 400 m από την κορυφή του βουνού της Αγίας Ελένης. Από εκείνο το σημείο έγιναν μάρτυρες μίας από τις μεγαλύτερες κατολισθήσεις στην ιστορία. Δευτερόλεπτα αργότερα, μία τεράστια έκρηξη ανατίναξε τη βόρεια πλευρά του ηφαιστείου προς την κατεύθυνση του Coldwater Ridge και Spirit Lake. Η έκρηξη δημιούργησε ένα στροβιλώδες νέφος συνοδευόμενο από πολλούς κεραυνούς που ανέβηκε σε ύψος χιλιάδων μέτρων. Το νέφος εξαπλώθηκε γρήγορα προς την πλευρά του αεροπλάνου, το οποίο μόλις και κατάφερε να σωθεί κάνοντας στροφή προς το νότο.

Αίτνα

Η Αίτνα εξερράγη κατά τη διάρκεια της νύχτας και ποτάμια λάβας κυλούσαν επί πέντε ώρες στις παρυφές του ηφαιστείου, όπως μετέδωσε το ιταλικό πρακτορείο ειδήσεων Ansa.
Οι πίδακες της λάβας έφταναν σε ύψος και 200 μέτρων από τον κρατήρα της Αίτνας, όπως ανέφεραν αυτόπτες μάρτυρες, προσθέτοντας ότι τουλάχιστον δύο ποτάμια λάβας κατευθύνθηκαν προς τους πρόποδες του ηφαιστείου, αλλά σε ακατοίκητες περιοχές.
Υπενθυμίζεται ότι η Αίτνα είχε εκραγεί και πάλι στις 29 Μαρτίου, ενώ τον περασμένο Δεκέμβριο το αεροδρόμιο της Κατάνια, στη Σικελία, έκλεινε τις νύχτες επί 15 ημέρες λόγω της πτώσης ηφαιστειακής τέφρας από την Αιτνα, που έχει υψόμετρο 3.295 μέτρων. Η τελευταία μεγάλη και θεαματική έκρηξη του ηφαίστειου ήταν το καλοκαίρι του 2001.

Αίτνα

Στην Αίτνα σημειώνεται τις τελευταίες ημέρες μια ανησυχητική δραστηριότητα με την έκχυση μικρής ποσότητας λάβας και καπνού, κάτι που προς το παρόν δεν εγκυμονεί κινδύνους για τους κατοίκους των γύρω από το ηφαίστειο περιοχών. Το αεροδρόμιο της Κατάνης θα παραμείνει πάντως κλειστό έως τις 07.30 την Τρίτη για προληπτικούς λόγους ασφαλείας που σχετίζονται με την καλή ορατότητα των πιλότων και η οποία ενδεχομένως να παρεμποδίζεται από τη δράση του ηφαιστείου", αναφέρεται στην ανακοίνωση του αεροδρομίου στο διαδίκτυο. Η Αίτνα (3.295 μέτρα) είναι το υψηλότερο εν ενεργεία ηφαίστειο στην Ευρώπη. Η τελευταία έκρηξή της σημειώθηκε τον Ιούλιο του 2006.

Η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας αποδεικνύεται ότι ήταν πολύ μεγαλύτερη

Ανακαλύφθηκαν, επίσης, αποθέσεις στάχτης και ελαφρόπετρας, πάχους από 10 έως και 80 μέτρα να καλύπτουν το βυθό σε ακτίνα 20-30 χιλιομέτρων από το νησί σε όλες τις κατευθύνσεις. Η τέφρα πιθανώς θα είχε βυθίσει ένα μεγάλο μέρος της Μεσογείου στο σκοτάδι, και το επερχόμενο τσουνάμι θα είχε καταστρέψει τα τοπικά λιμάνια.
Μια έρευνα γύρω από νησιώτικο τόξο της Σαντορίνης παρουσιάζει ηφαιστειακή ελαφρόπετρα σε ένα βάθος 80 μέτρων καλύπτοντας το ωκεάνιο βυθό για 2030 χιλιόμετρα προς όλες τις κατευθύνσεις.
Μια κολοσσιαία κλίμακα
Εξετάζοντας την ηχώ από τις ηφαιστειακές αποθέσεις στον ωκεάνιο φλοιό, οι ερευνητές έδειξαν ότι η έκρηξη της Θήρας πριν 3.600 έτη μπορεί να είχε διασκορπίσει 60 κυβικά χιλιόμετρα μάγματος από τον κρατήρα του ηφαιστείου.
"Οι αποθέσεις αυτές αλλάζουν τις απόψεις μας για τον συνολικό όγκο του υλικού που εκτινάχθηκε στη μινωική έκρηξη", σχολιάζει ο ηφαιστειολόγος Haraldur Sigurdsson του Πανεπιστημίου του Ρόουντ Αϊλαντ, επικεφαλής της μελέτης.
Το 1991, ο Sigurdsson είχε εκτιμήσει ότι η έκρηξη απελευθέρωσε 39 κυβικά χιλιόμετρα πέτρας και μάγματος, βασιζόμενος στις αποθέσεις που διακρίνονται ακόμα στο έδαφος της Σαντορίνης.
Η Σαντορίνη
Τώρα, οι αποθέσεις στο βυθό γύρω από το νησί δείχνουν ότι ο πραγματικός όγκος του υλικού ήταν 60 κυβικά χιλιόμετρα. Πρόκειται για τη δεύτερη μεγαλύτερη έκρηξη στην ανθρώπινη ιστορία, έπειτα από την έκρηξη του ηφαιστείου Ταμπόρα στην Ινδονησία το 1815, στην οποία εκτινάχθηκαν γύρω στα 100 κυβικά χιλιόμετρα μάγματος.
Η έκρηξη της Σαντορίνης ήταν τεράστια μπροστά σε αυτή της Κρακατόας στην Ινδονησία το 1883, που εκτίναξε περίπου 25 κυβικά χλμ λειωμένων βράχου, τέφρας και ελαφρόπετρας το 1883, ενώ σκοτώθηκαν 40.000 κάτοικοι της Ιάβας και της Σουμάτρας σε λίγες μόνο ώρες. Η έκρηξη εκείνη προκάλεσε τσουνάμι άνω των 30 μέτρων, ενώ το πυροκλαστικό κύμα - ένα κινούμενο μέτωπο από υπέρθερμη τέφρα και άλλα ηφαίστειακά υλικά - διένυσε απόσταση 40 χιλιομέτρων στην επιφάνεια της θάλασσας, σάρωσε τα γειτονικά νησιά και σκότωσε ακόμα 1.000 άτομα.
Έτσι, οι επιπτώσεις από την έκρηξη της Σαντορίνης πρέπει να ήταν πολύ ισχυρότερες και εκτεταμένες, εκτιμούν τώρα οι γεωλόγοι, ενώ η ενεργοποίηση του ηφαιστείου προκάλεσε την κατάρρευση του νησιού και τη δημιουργία μιας καλδέρας - η σημερινή Σαντορίνη δεν είναι παρά το χείλος του κρατήρα πριν από την έκρηξη.
Θανάσιμο τσουνάμι
Μια έκρηξη του μεγέθους της Θήρας θα είχε δραματικές επιπτώσεις στους ανθρώπους που ζούσαν στην περιοχή. Κανένας οργανισμός δεν βρέθηκε στην περιοχή Ακρωτήρι, η οποία θάφτηκε μέσα στην τέφρα με παρόμοιο τρόπο όπως η ρωμαϊκή Πομπηία. Η πόλη αυτή όμως είχε εκκενωθεί εκ των προτέρων.
Όμως τα τότε γιγαντιαία κύματα από την έκρηξη θα είχαν καταστρέψει τα λιμάνια και τις παράκτιες περιοχές. Έχουν βρεθεί στην Κρήτη και τη δυτική ακτή της Τουρκίας αποθέσεις από το τσουνάμι που ακολούθησε.
Κατά τη διάρκεια της πτώσης της ραδιενεργού τέφρας μια έκταση τουλάχιστον 300.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, θα είχε βυθιστεί στο ολικό σκοτάδι, λένε οι ερευνητές από το πανεπιστήμιο της Νήσου Ρόδου (Ρόουντ Αϊλαντ) στις ΗΠΑ και το ελληνικό κέντρο για τη θαλάσσια έρευνα. Το θείο που θα είχε σκορπιστεί στην ατμόσφαιρα θα είχε διαμορφωθεί σε σταγονίδια, προκαλώντας μια σημαντική ψύξη της γήινης επιφάνειας.
Η διάδοση του κύματος μετά την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας έγινε σε όλη σχεδόν τη Μεσόγειο
Μερικοί επιστήμονες έχουν προτείνει ότι η έκρηξη μπορεί να συνδεθεί με την πτώση του πολιτισμού των Μινωϊτών, έναν αρχαίο ναυτικό πολιτισμό που ζούσε στην κοντινή με την Θήρα Κρήτη. Άλλοι πάλι έχουν προσπαθήσει ακόμη και να συνδέσουν το γεγονός με τη θρυλική εξαφάνιση της νήσου Ατλαντίδας. Ωστόσο, η τελευταία μελέτη δεν απαντά σε αυτό το πολύχρονο ερώτημα του κατά πόσο η θηραϊκή έκρηξη κατέστρεψε το μινωικό πολιτισμό, που ήκμασε την Εποχή του Χαλκού.
Η έκρηξη εκείνη έχει ονομαστεί "το πιο διάσημο γεγονός του Αιγαίου πριν από την πτώση της Τροίας".
Σε μια ηλεκτρονική προσομοίωση, στην οποία συμμετείχαν Έλληνες επιστήμονες του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου Αθηνών μαζί με τον καθηγητή Floyd Mckoy του Πανεπιστημίου της Χαβάης, βρήκαν ότι ένα τσουνάμι κατέστρεψε τα παράλια του μινωικού πολιτισμού και το γιγάντιο κύμα του έφτανε σε ύψος μέχρι τα 30 μέτρα.
Τον 17ο αιώνα, περίπου στα 1630 π.X., έγινε μια κολοσσιαία έκρηξη στο ηφαίστειο της Θήρας - μία από τις μεγαλύτερες που γνώρισε η ανθρωπότητα - που είχε καταλυτικές συνέπειες για την εξέλιξη των πολιτισμών της Ανατολικής Μεσογείου. Στο συμπέρασμα αυτό οδηγήθηκαν οι ερευνητές μετά από ηφαιστειακές και αρχαιολογικές παρατηρήσεις, αλλά και από τη σύγκριση με μια παρόμοια - ως προς τη φύση και το μέγεθος- ηφαιστειακή έκρηξη, του 1883, στην Kρακατόα, για την οποία διαθέτουμε επιστημονικές ενδείξεις. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω λέμε σήμερα πως επρόκειτο για μια έκρηξη μεγέθους 7 σε οκταβάθμια κλίμακα.
Μία από τις συνέπειες που συνόδευσαν το φαινόμενο ήταν η γέννηση ενός μεγάλου τσουνάμι, αυτού που χτύπησε τον μινωικό πολιτισμό. Για πάρα πολλά χρόνια η ύπαρξη του συγκεκριμένου τσουνάμι ήταν μόνο μια υπόθεση. Όμως, πλέον γεωλογικές μαρτυρίες, και συγκεκριμένα η ανακάλυψη στρώματος θαλάσσιας άμμου που υπήρχε στον βυθό και παρατέθηκε από το τσουνάμι στις παράκτιες περιοχές του Aιγαίου (πάχους 8-10 εκατοστά στη Bόρεια Kρήτη και τη NΔ Tουρκία), επιβεβαίωσαν τη θεωρία του τσουνάμι.
Δύο πιθανά σενάρια για τη γένεση του κύματος
Για να εξεταστεί η πιθανή επίδρασή του τσουνάμι στους γειτονικούς πολιτισμούς, η ομάδα των ερευνητών κατέληξε σε δύο πιθανά σενάρια για τη γέννηση του που έπληξε το μινωικό πολιτισμό.
Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, το κύμα προκλήθηκε από πυροκλαστικές ροές. Λίγα λεπτά μετά την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, ένα υπέρθερμο μείγμα ηφαιστειακής τέφρας, αερίων και υδρατμών σχημάτισε μια μάζα που κύλησε σαν ποτάμι από τις πλαγιές του ηφαιστειακού κώνου εισχωρώντας ταχύτατα στη θάλασσα. Ο όγκος του ήταν 30 κυβικά χιλιόμετρα και το πάχος του 50 μέτρα. Η ταχύτητα με την οποία κινούνταν ήταν 170 μέτρα ανά δευτερόλεπτο, ενώ μέσα σε περίπου 10 λεπτά υπολογίζεται πως «περπάτησε» 40 χιλιόμετρα θαλάσσιας έκτασης.
Όπως ήταν φυσικό, το νερό συμπιέστηκε από τη μάζα, με αποτέλεσμα να προκληθεί τσουνάμι που κατέφτασε στις ακτές της Kρήτης έχοντας μέγιστο ύψος τα 30 μέτρα.
Ένα δεύτερο σενάριο υποστηρίζει πως το κύμα που είδαν οι Mινωίτες να κατασπαράζει τις περιουσίες τους ήρθε ως αποτέλεσμα της κατάρρευσης του ηφαιστειακού κώνου, γεγονός που συνοδεύτηκε από εφόρμηση νερού με αποτέλεσμα τη δημιουργία τσουνάμι. Σε αυτή την περίπτωση, οι επιστήμονες κατέληξαν πως το ψηλότερο κύμα θα πρέπει να έφτανε τα 17 μέτρα.
Tα κύματα αυτά προφανώς προκάλεσαν εκτεταμένες καταστροφές στον μινωικό πολιτισμό. Πρέπει να διέλυσαν εγκαταστάσεις του στόλου, να εξαφάνισαν αποθήκες και άλλα κτίσματα κατά μήκος της ακτογραμμής και σε βάθος μερικών χιλιομέτρων.
Υδροθερμικά φρεάτια σε μεγάλα βάθη
Βακτήρια σαν ίνες κόκκινου και λευκού χρώματος γύρω από μια υδροθερμική πηγή
Η ερευνητική ομάδα ανακάλυψε, επίσης, μια υδροθερμική διέξοδο στον κρατήρα του κοντινού Κολούμπο, ένα μικρό υποβρύχιο ηφαίστειο που βρέθηκε ακριβώς βόρειο-ανατολικά της Θήρας. Σε μεγάλη έκταση γύρω από το ηφαίστειο, τα υποβρύχια ρομπότ εντόπισαν άγνωστα μέχρι σήμερα υδροθερμικά φρεάτια, σχηματισμούς σαν καμινάδες από τις οποίες αναβλύζει καυτό νερό με διαλυμένα μεταλλικά στοιχεία. Η θερμοκρασία του νερού ανέρχεται στους 220 βαθμούς Κελσίου.
"Αυτό που μας λέει η υδροθερμική διέξοδος είναι ότι το Κολούμπο έχει ένα πολύ ενεργό γεωθερμικό σύστημα κάτω από αυτό", λέει ο Steven Carey του πανεπιστημίου της Ρόδου, ΗΠΑ, κι ένας συντάκτης της μελέτης. "Πρέπει να έχετε πολλή θερμότητα για να υπάρχει αυτό το είδος του υδροθερμικού συστήματος"
Οι ακραίες θερμοκρασίες και το ασυνήθιστο περιβάλλον τέτοιων διεξόδων προσελκύουν συνήθως πολύ εξειδικευμένες μορφές ζωής.
Το Κολούμπο φιλοξενεί ένα σπάνιο και παράξενο οικοσύστημα γιατί τα υδροθερμικά φρεάτια είναι γεμάτα με μακρόστενα βακτηρίδια σαν νημάτια, που τους δίνουν την εμφάνιση των "τριχωτών κτηνών, όπως τα τριχωτά μαμούθ", λένε οι ερευνητές. Ακόμα και ο πυθμένας του κρατήρα είναι καλυμμένος από ένα στρώμα κοκκινωπών βακτηρίων πάχους οκτώ εκατοστών. Πρόκειται για πρωτόγονους μικροοργανισμούς που μεταβολίζουν ανόργανα θρεπτικά συστατικά και, σε αντίθεση με τους περισσότερους ζωντανούς οργανισμούς, δεν εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από τον ήλιο για την επιβίωσή τους.
"Η υψηλή θερμοκρασία των φρεατίων μας δείχνει ότι το ηφαίστειο είναι ζωντανό και υγιές και ότι υπάρχει μάγμα κάτω από την επιφάνεια", αναφέρει ο Steven Carey.
Η αποστολή, στην οποία συμμετείχε το ελληνικό ερευνητικό σκάφος Αιγαίο, χρηματοδοτήθηκε στο μεγαλύτερο μέρος του από το αμερικανικό Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών.
Δείτε και τα σχετικά άρθρα
Η ηφαιστειακή έκρηξη στη Θήρα πιο ισχυρή και από την έκρηξη του Kρακατόα
Η έκρηξη του ηφαιστείου της Κρακατόα το 1883 προκάλεσε ψύξη για δεκαετίες
Νέα στοιχεία δείχνουν ότι ο μινωικός πολιτισμός είναι πιο παλιός

Το ηφαίστειο της Κω

Μέχρι το 2003, το υπερηφαίστειο δεν ήταν ένας επιστημονικός όρος που χρησιμοποιούσαν οι ηφαιστειολόγοι. Συνήθως οι επιστήμονες προτιμούσαν τις περισσότερες φορές τον όρο μεγακαλντέρα. Ωστόσο τον τελευταίο καιρό είδαμε ότι και ο όρος αυτός δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε ηφαίστεια τεραστίων διαστάσεων που απαντώνται σε ορισμένα μέρη της Γης. Τα υπερηφαίστεια είναι σχετικά νέα στην επιστήμη. Έτσι πρόσφατα μετά τις τελευταίες ανακαλύψεις η επιστημονική κοινότητα έθεσε κάποιες προδιαγραφές που πρέπει να τηρεί ένα υπερηφαίστειο. Όμως τι είναι ένα υπερηφαίστειο; Ένα υπερηφαίστειο είναι ένα ηφαίστειο, ικανό να δώσει ηφαιστειακή έκρηξη, η οποία μπορεί να εκτινάξει υλικό περισσότερο από 1.000 κυβικά χιλιόμετρα (240 κυβικά μίλια), και η οποία είναι χιλιάδες φόρες περισσότερη από τις ιστορικές ηφαιστειακές εκρήξεις. Ένα υπερηφαίστειο δηλαδή εκτινάσσει περισσότερο από 1 τρισεκατομμύριο τόνους ηφαιστειακού υλικού όταν εκρήγνυται και μπορεί να καλύψει μια ολόκληρη ήπειρο από τέφρα. Μια έκρηξη του είναι περίπου 30 φορές ισχυρότερη από την ηφαιστειακή έκρηξη που εμφανίστηκε στο Κρακατόα της Ινδονησίας. Οι εκρήξεις των υπερηφαιστείων μετρούνται με έναν ηφαιστειακό δείκτη Explosivity 8 (vei-8) και αφορά κολοσσιαία γεγονότα που ρίχνουν έξω από τον κρατήρα τεράστιες ποσότητες από ηφαιστειακό υλικό. Οι Vei-7 ή 8 εκρήξεις είναι τόσο ισχυρές που διαμορφώνουν συχνά κυκλικές καλντέρες αντί των απλών κώνων επειδή η προς τα κάτω απόσυρση του μάγματος αναγκάζει την επικαλυπτόμενη μάζα να καταρρεύσει και να γεμίσει την κενή αίθουσα μάγματος που βρίσκεται από κάτω.Όλοι γνωρίζουμε ότι πριν από 161.000 χρόνια από σήμερα, έγινε μια τεράστια έκρηξη στον υποθαλάσσιο χώρο της Κω που ξεκίνησε από ένα μεγάλο ηφαίστειο που βρισκόταν μεταξύ Γυαλί-Κω και Νισύρου. Το συγκεκριμένο ηφαίστειο τίναξε στον αέρα 240 δισεκατομμύρια τόνους λιωμένο πέτρωμα και κάλυψε το μεγαλύτερο μέρος της Κω, με στρώματα ελαφρόπετρας και ηφαιστειακής στάχτης πάχους δεκάδων μέτρων. Την εποχή εκείνη το Γυαλί και η Στρογγυλή δεν υπήρχαν, ενώ η Νίσυρος ήταν ένα υποθαλάσσιο ηφαίστειο που πιθανά μόνο η κορυφή του βρισκόταν πάνω από τη θάλασσα. Όμως, το ηφαίστειο της Κω δεν ήταν υπερηφαίστειο: Η έκρηξη ήταν πάρα πολύ μεγάλη, έδωσε καλντέρα σαν αυτή ενός υπερηφαιστείου όμως τίναξε στον αέρα 240 δισεκατομμύρια τόνους και ήταν κατά πολύ λιγότερο από το 1 τρισεκατομμύριο τόνους ηφαιστειακού υλικού που ορίζουν οι νέες προδιαγραφές. Θα μπορούσε να θεωρηθεί το ηφαίστειο της Κω σαν μια ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ υπερηφαιστείου και ενός πάρα πολύ μεγάλου ηφαιστείου. Ένα υπερηφαίστειο είναι η ισχυρότερη γνωστή καταστρεπτική δύναμη στον πλανήτη. Μόνο αστεροειδή ή άλλα κοσμικά γεγονότα είναι πιο ισχυρά και μπορούν να υπερβούν το μέγεθός τους. Η διαφορά μεταξύ των ηφαιστείων και υπερηφαιστείων έγκειται στον τρόπο με τον οποίο το μάγμα ανέρχεται στην επιφάνεια. Σε ένα κανονικό ηφαίστειο, μια λεπτή δεξαμενή μάγματος οδηγεί σε έναν υψωμένο κώνο, με ένα σχετικά λεπτό στρώμα βράχου που προστατεύει το μάγμα από την επιφάνεια. Όταν αυξάνεται η πίεση από κάτω αυτό το ενισχύει αρκετά, με αποτέλεσμα το μάγμα να εξέρχεται προς τα πάνω. Σε ένα υπερηφαίστειο, το μάγμα εμφανίζεται κοντά στην επιφάνεια, αλλά μια μεγάλη μάζα του βράχου το αποτρέπει από την έξοδο. Αυτός ο βράχος διαμορφώνει την μελλοντική καλντέρα. Κατά τη διάρκεια των εκατοντάδων χιλιάδων των ετών, το μάγμα από κάτω ενισχύεται σε υλικό που συσσωρεύεται σε μια τεράστια δεξαμενή που ασκεί πίεση στην επιφάνεια. Όταν αυτή η πίεση φθάσει σε ένα κρίσιμο κατώτατο όριο, ανατινάζει ολόκληρη την επιφάνεια και ταυτόχρονα καταβυθίζεται δημιουργώντας την καλντέρα εκτινάσσοντας τις εκατοντάδες των κυβικών χιλιομέτρων της λειωμένης λάβας.Η τελευταία φορά που ένα ηπερηφαίστειο εξερράγη ήταν το Toba της Sumatra περίπου 71.000 έτη πριν. Η τέφρα σκέπασε τον ουρανό και η ανθρωπότητα τότε βρέθηκε κοντά στην εξάλειψη. Οι ανθρωπολόγοι υπολογίζουν ότι μόνο περίπου 5.000 άνθρωποι επέζησαν σαν συνέπεια αυτού του γεγονότος. Ένα άλλο διάσημο υπερηφαίστειο βρίσκεται κάτω από το εθνικό πάρκο Yellowstone, στις ΗΠΑ. Η καλντέρα του είναι περίπου 40-50 χιλιόμετρα. Είναι τόσο μεγάλη ώστε να είναι ορατή από το διάστημα. Το Yellowstone, εκρήγνυται περίπου μιά φορά κάθε 600.000 έτη. Η τελευταία που έδωσε ηφαιστειακή έκρηξη ήταν 630.000 έτη πριν.
Aγαπημένο
Σελιδοδείκτης
Αποστολή με Email
Σχόλια (0)

Γράψε σχόλιο
Πρέπει να συνδεθείς για να στείλεις ένα σχόλιο. Παρακαλώ εγγράψου στον ιστότοπο ως μέλος.
jc_loadUserInfo();

Ποιά είναι τα...ηφαίστεια μας;

Η ηφαιστειακή τέφρα που για ημέρες ολόκληρες έκρυβε τον ήλιο στην Ισλανδία φέρνει ξανά στο φως της δημοσιότητας τα δεκάδες ηφαίστεια που υπάρχουν διάσπαρτα σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Η πρόσφατη έκρηξη στην Ισλανδία που προκάλεσε μπλακάουτ στα μέσα μαζικής μεταφοράς της Ευρώπης για σχεδόν μία εβδομάδα ήρθε να σπάσει εκατόν ενενήντα χρόνια σιωπής του ηφαιστειακού γίγαντα, αλλά και να γνωστοποιήσει στο κοινό αυτό που οι επιστήμονες γνωρίζουν καλά: ότι μπορεί τα ηφαίστεια της χώρας μας να κοιμούνται εδώ και χιλιάδες χρόνια, ωστόσο ανά πάσα στιγμή μπορεί να ξυπνήσουν... Οπως σημειώνουν οι Ελληνες ηφαιστειολόγοι στην «Espresso της Κυριακής», «τα ηφαίστεια δίνουν στοιχεία για τη δράση τους με πρόδρομα φαινόμενα μόλις έναν μήνα πριν από την πλήρη δραστηριότητά τους. Ετσι, κανείς δεν είναι σε θέση να γνωρίζει το αν και το πότε θα βγουν από τη χειμερία νάρκη τους. Απλώς, τα παρακολουθούμε».Και δεν είναι ούτε ένα ούτε, δύο αλλά τριάντα εννέα τα ηφαίστεια που υπάρχουν στην Ελλάδα. Από αυτά τα πέντε θεωρούνται ιδιαίτερα δραστήρια και γι’ αυτό έχουν μπει στο μικροσκόπιο των επιστημόνων των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για τα ηφαίστεια της Μήλου, των Μεθάνων, της Νισύρου, του Σουσακίου και φυσικά της Σαντορίνης, το οποίο έχει τη μεγαλύτερη καλδέρα στον κόσμο με ύψος 300 μέτρων και διάμετρο 11 χιλιομέτρων. Ολα βρίσκονται κατανεμημένα κατά μήκος μιας ζώνης μήκους 450 χιλιομέτρων, η οποία ξεκινά από τον Ισθμό της Κορίνθου και καταλήγει στη Νίσυρο. Η επικινδυνότητα των ηφαιστείων θεωρείται ουσιαστικά μηδενική, με εξαίρεση τη Μήλο, τα Μέθανα, τη Νίσυρο και τη Σαντορίνη, όπου ο κίνδυνος δεν είναι ανύπαρκτος, καθώς παρουσιάζουν σημαντική ηφαιστειακή δραστηριότητα.ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΗ έκρηξη του ηφφαιστείου της Σαντορίνης περί το 1650 π.Χ. θεωρείται από τις μεγαλύτερες σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οπως είναι γνωστό, η έκρηξη αυτή κατέστρεψε βίαια τον μινωικό πολιτισμό, ενώ νεότερες έρευνες έδειξαν ότι το τσουνάμι που προκάλεσε έφτασε μέχρι τις ακτές του σημερινού Ισραήλ, όπου εναπόθεσε στρώμα φερτών υλών με πάχος μεγαλύτερο των 40 εκατοστών. Σύμφωνα με τις τελευταίες επιστημονικές εκτιμήσεις, η έκρηξη εκτόξευσε στον αέρα 61 κυβικά χιλιόμετρα μάγματος και πέτρας, απελευθερώνοντας παράλληλα 100 κυβικά χιλιόμετρα τέφρας! Εξίσου ενδεικτικό για το μέγεθος της έκρηξης είναι το γεγονός ότι στάχτη από τη Σαντορίνη εντοπίστηκε στη μακρινή Γροιλανδία, όπως μας πληροφορεί ο αναπληρωτής καθηγητής Ηφαιστειολογίας του Πανεπιστημίου της Αθήνας Κώστας Κυριακόπουλος.Εκτοτε, στη Σαντορίνη δεν έχει σημειωθεί κάποια νέα έκρηξη αλλά η ηφαιστειακή δραστηριότητα είναι ιδιαίτερα έντονη. Μάλιστα, ο ομότιμος καθηγητής Γεωλογίας του ΑΠΘ Μιχάλης Φυτίκας και η ομάδα του παρακολουθούν το ηφαίστειο σε 24ωρη βάση και συλλέγουν στοιχεία από τον ειδικό σταθμό που έχουν εγκαταστήσει στην «καρδιά» του. Οπως λέει ο ίδιος, «η έκρηξη του ηφαιστείου έχει περίοδο επανάληψης 18 χιλιάδες χρόνια, απ’ ό,τι γνωρίζουμε τουλάχιστον. Εχουν περάσει μόλις 3.500, οπότε για πολλά ακόμη χρόνια δεν πρέπει να ανησυχούμε».ΝΙΣΥΡΟΣΣύμφωνα με τον κ. Φυτίκα, το ηφαίστειο της Νισύρου είναι αρκετά νεότερο από αυτό της Σαντορίνης αλλά εξίσου σημαντικό. Για τον λόγο αυτόν μάλιστα δημιούργησαν παρατηρητήριο, στο οποίο έχουν εγκαταστήσει και δύο σταθμούς που δίνουν καθημερινά στοιχεία για τη δραστηριότητα του ηφαιστείου.Το ηφαίστειο αναδύθηκε από τη θάλασσα πριν από 150 χιλιάδες χρόνια, οικοδομώντας έναν χερσαίο κώνο. Τα επόμενα χρόνια, είχε αρκετά έντονη δραστηριότητα, ενώ η ηφαιστειακή τέφρα κάλυπτε χιλιάδες χιλιόμετρα. Τελευταία φορά που έκανε αισθητή την παρουσία του ήταν το 1873, οπότε και σχηματίστηκε ένας κρατήρας βάθους 7 μέτρων, ενώ το 1933 απλώς «έβηξε» τρομάζοντας τους κατοίκους.Ωστόσο, τον Ιούνιο του 1996 άρχισε να καταγράφεται στο νησί μια ασυνήθιστη μικροσεισμική δραστηριότητα, η οποία για σχεδόν ενάμιση χρόνο αναστάτωνε τους κατοίκους, κυρίως στο χωριό Μανδράκι. Οι επιστήμονες είχαν θορυβηθεί, καθώς εκτιμούσαν ότι το ηφαίστειο ξυπνούσε. Ξαφνικά όμως, η γη σταμάτησε να τρέμει και έκτοτε η περιοχή ηρέμησε...Στη Νίσυρο υπάρχουν πέντε κρατήρες, εκ των οποίων μεγαλύτερος, ο «Στέφανος», όπως τον έχουν ονομάσει οι επιστήμονες, έχει διάμετρο 260 μέτρων και βάθος 30 μέτρων. «Πρόκειται για ένα κοιμώμενο ενεργό ηφαίστειο και θεωρείται το δεύτερο σε σπουδαιότητα από τα μεγάλα ηφαιστειακά κέντρα της Ελλάδας» σημειώνει ο καθηγητής.ΣΟΥΣΑΚΙΜόλις 70 χιλιόμετρα από την Αθήνα, στην περιοχή των Αγίων Θεοδώρων Κορινθίας, βρίσκεται το ηφαίστειο του Σουσακίου. Οπως μας εξηγεί ο καθηγητής Κώστας Κυριακόπουλος, «είναι ένα ιδιαίτερο ηφαίστειο, καθώς δεν έχει καλδέρα αλλά δεκάδες στόμια (τρύπες), από τα οποία βγαίνουν ατμίδες, που είναι γνωστές και ως μοφέττες. Από τα σπηλαιώματα στο κέντρο του ηφαιστείου αναδύονται αέριες φάσεις με θερμοκρασία που αγγίζει τους 42 βαθμούς Κελσίου, οι οποίες επιδρούν και αλλοιώνουν τα περιβάλλοντα πετρώματα, με αποτέλεσμα να σχηματίζονται διάφορα ένυδρα δευτερογενή υλικά». Συνεχίζοντας μας λέει: «Στη συγκεκριμένη περιοχή πραγματοποιούμε μετρήσεις αερίων που στοχεύουν στον προσδιορισμό των ηφαιστειολογικών χαρακτηριστικών του ηφαιστείου στον χρόνο και τον χώρο. Πρόσφατες μετρήσεις έδειξαν την ύπαρξη μεθανίου και υδρόθειου σε πολύ μικρές ποσότητες και διοξειδίου του άνθρακα σε ποσοστό που φθάνει το 95%».Η γένεσή του χάνεται στα βάθη των χιλιετηρίδων. Συγκεκριμένα, έχει προσδιοριστεί με γεωχρονολογήσεις σε πετρώματα ότι το ηφαίστειο δραστηριοποιήθηκε πριν από 2,7 εκατομμύρια χρόνια. Μπορεί να μη συγκαταλέγεται στα μεγαλύτερα ηφαίστεια της Ελλάδας, αλλά το γεγονός ότι «κοιμάται ανήσυχα» συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των επιστημόνων.ΜΕΘΑΝΑΗ χερσόνησος των Μεθάνων θεωρείται εξ ολοκλήρου αποτέλεσμα παλαιότερης ηφαιστειακής δραστηριότητας και χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη τριάντα περίπου ηφαιστειακών κέντρων. Οπως επισημαίνει ο κ. Κυριακόπουλος, «η ηφαιστειότητα της περιοχής ξεκίνησε πριν από 900.000 χρόνια, ενώ η τελευταία έκρηξη πραγματοποιήθηκε από τον κρατήρα που βρίσκεται δίπλα στo Καμένο Βουνό και σύμφωνα με τις αναφορές του Στράβωνα ανάγεται στο 250 π.Χ. Η λάβα που εκχύθηκε τότε έφτασε μέχρι τη θάλασσα, προεκτείνοντας τη στεριά στο συγκεκριμένο σημείο για μερικά μέτρα. Ο βασικός αυτός κρατήρας έχει 100 μέτρα διάμετρο και 25 μέτρα βάθος». Σύμφωνα με τον ίδιο, σήμερα στο ηφαίστειο των Μεθάνων παρατηρούνται μεταηφαιστειακά φαινόμενα, κυρίως με τη μορφή ατμίδων και θερμών πηγών.ΜΗΛΟΣ«Η ηφαιστειότητα της Μήλου χαρακτηρίζεται από πέντε ηφαιστειακές ενότητες. Η νεότερη ηφαιστειακή δραστηριότητα εκδηλώθηκε στα ηφαιστειακά κέντρα της Φυριπλάκας και της Τραχήλας» αναφέρει ο κ. Κυριακόπουλος. Οπως επισημαίνει, «μεγάλο μέρος του νησιού καλύπτεται από ηφαιστειακά προϊόντα, όπως λάβες, τόφφους, κίσσηρη και λασπορροές». Χαρακτηριστικό δείγμα του ηφαιστειακού παρελθόντος του νησιού αποτελεί το Σαρακίνικο. «Καλύπτεται από μεγάλες ποσότητες τόφφων και άλλων ιζηματογενών σχηματισμών, ενώ το τοπίο μοιάζει σεληνιακό με περίεργους γεωμορφολογικούς σχηματισμούς και παντελή έλλειψη βλάστησης» αναφέρει ο καθηγητής. Αλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι οι κίτρινες αποχρώσεις των πετρωμάτων στο Παλιοχώρι και στα Θειορυχεία, που προκαλούνται από την ύπαρξη θείου.Ωστόσο, μικρότερα σε μέγεθος και σημασία ηφαίστεια βρίσκονται στη Σκύρο, τη Χίο, τη Θήβα, στον Εβρο, στην Εδεσσα, την Κίμωλο, την Αίγινα, καθώς και στη Βόρεια Εύβοια.Προβλέψιμη η έκρηξη«Η έκρηξη ενός ηφαιστείου μπορεί να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στην ευρύτερη εκρηξιγενή ζώνη, ωστόσο στατιστικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι άλλα φυσικά φαινόμενα, όπως σεισμοί ή πλημμύρες, μπορούν να επιφέρουν περισσότερους θανάτους και ακόμα πιο καταστροφικές συνέπειες» αναφέρει ο κ. Κυριακόπουλος καθησυχάζοντας για τους «περιορισμένους», όπως υπογραμμίζει, κινδύνους που κρύβουν τα ηφαίστεια του ελλαδικού χώρου. Οπως λέει, «η έκρηξη ενός ηφαιστείου ανήκει στην κατηγορία των φυσικών καταστροφών που είναι δυνατόν να προβλεφθούν, καθώς η έντονη σεισμική δραστηριότητα, οι μεταβολές στο τοπογραφικό ανάγλυφο και οι αλλαγές στη θερμοκρασία και τη χημική σύσταση των αερίων και των θερμών πηγών συγκαταλέγονται στα πρόδρομα σημάδια μιας επερχόμενης έκρηξης».Για τους λόγους αυτούς οι επιστήμονες παρακολουθούν από κοντά τα ενεργά ηφαίστεια της χώρας μας. «Τα ηφαίστεια της Σαντορίνης και της Νισύρου παρακολουθούνται με τη χρήση σταθμών καταγραφής αερίων, σεισμογράφων και GPS (Global Positioning System), ενώ στα ηφαίστεια του Σουσακίου και των Μεθάνων πραγματοποιούνται συχνές in situ μετρήσεις των αέριων φάσεων. Η συνεχής μελέτη των δεδομένων μπορεί να δώσει σαφή συμπεράσματα για την ηφαιστειότητα της εκάστοτε περιοχής» προσθέτει ο καθηγητής.Η επιβλητική ΑίτναΜπορεί η Ελλάδα να διαθέτει ενεργά ηφαίστεια, ωστόσο το πλέον δραστήριο ηφαίστειο της Ευρώπης βρίσκεται στην Ιταλία. Ο λόγος για την επιβλητική Αίτνα, η οποία με ύψος 3.350 μέτρων δεσπόζει στις ανατολικές ακτές της Σικελίας. Στις 26 Οκτωβρίου του 2002 η Αίτνα εξερράγη δημιουργώντας «μια τεράστια στήλη από ηφαιστειακή τέφρα που έφτασε σε ύψος τα 6 χιλιόμετρα» μας ενημερώνει ο καθηγητής Κώστας Κυριακόπουλος. Με τη βοήθεια των ανέμων, η τέφρα έφτασε μέχρι την Κεφαλλονιά, που βρίσκεται σε απόσταση 500 χιλιομέτρων από το ηφαίστειο.Ο Ελληνας καθηγητής και ο Ιταλός συνάδελφός του Πιερφρανσέσκο Ντελίνο μελέτησαν το φαινόμενο και κατέληξαν σε ένα πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα: διαπίστωσαν δηλαδή ότι η έκρηξη δεν οφειλόταν σ’ αυτό καθαυτό το μάγμα αλλά στην αντίδρασή του με εξωτερικής προέλευσης νερό. «Αυτό το εύρημα προσθέτει ένα νέο σενάριο στην κατά τα άλλα ήπια δραστηριότητα της Αίτνας» ανέφεραν στην εργασία τους οι επιστήμονες, προειδοποιώντας ότι, «αν μια μεγαλύτερη ποσότητα νερού ήταν διαθέσιμη σε μια μελλοντική δραστηριοποίηση του ηφαιστείου, όπως για παράδειγμα το συγκεντρωμένο χιόνι στην κορυφή του ηφαιστείου κατά τους χειμερινούς μήνες, θα μπορούσε ενδεχομένως να πυροδοτήσει πιο ενεργητικές και επιζήμιες φρεατομαγματικές εκρήξεις». Εκτός από συνέπειες στο περιβάλλον και στους κατοίκους παρακείμενων πόλεων, η ηφαιστειακή τέφρα θα μπορούσε να προκαλέσει «σοβαρά προβλήματα στις αεροπορικές συγκοινωνίες» σημείωναν οι δύο επιστήμονες οκτώ χρόνια πριν.

Ενεργά αποδεικνύονται τελικά τέσσερα αδρανή ηφαίστεια στη Νότιο Αμερική

Τα ηφαίστεια έχουν πλέον μπει στο άγρυπνο μάτι των δορυφόρων
Λονδίνο

Ανησυχία έχει δημιουργήσει στην επιστημονική κοινότητα η διαπίστωση ότι τέσσερα αδρανή ηφαίστεια της Νοτίου Αμερικής είναι τελικά ενεργά. Οι επιστήμονες «σάρωσαν» με τη βοήθεια των δορυφόρων συνολικά 900 ηφαίστεια στην οροσειρά των Ανδεων.
Όπως μετέδωσε το BBC, οι δορυφόροι «φωτογράφισαν» τις μεταβολές στο έδαφος των περιοχών όπου υπάρχουν ηφαίστεια, μάλιστα σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα, και να τις συγκρίνουν μεταξύ τους.
«Το βασικό συμπέρασμα στο οποίο έχουμε καταλήξει είναι ότι για τα περισσότερα ηφαίστεια δεν γνωρίζουμε ακριβώς σε τι κατάσταση βρίσκονται. Ίσως έχει έλθει η ώρα να προχωρήσουμε στη σχετική καταγραφή όλων των ηφαιστείων του κόσμου» δήλωσε ο καθηγητής Μαρκ Σιμονς του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνια.
«Οι μεταβολές που έχουμε εντοπίσει δεν οδηγούν απαραίτητα στο συμπέρασμα ότι τα ηφαίστεια θα εκραγούν» έσπευσε να διευκρινίσει ο Αμερικανός επιστήμονας.